Tasarım ve Programlama - GAP İdaresi Başkanlığı Bilgi İşlem Koordinatörlüğü Ercan YİĞİT

Tasarım ve Programlama - Ercan YİĞİT

Tasarım ve Programlama - Bilgi İşlem Koordinatörlüğü Ercan YİĞİT

Anasayfa - Site Haritası - E-Mail - İletişim - English
GAP
Çevre ve Kültür

GAP, ÇEVRE VE KÜLTÜR

1992 yılında Rio'da yapılan ve gelecek yüzyılın yeni çevre yaklaşımını ortaya koyan, dünya zirvesinde kabul edilen "Gündem 21" ilkeleri, GAP İdaresi tarafından, zaten 1989'dan bu yana temel ilke olarak kabul edilmiş ve tüm projelerinde dikkate alınmıştır.

Güneydoğu Anadolu Projesi'nin etap etap uygulanmasıyla 1,7 milyon hektar tarımsal alanın sulamaya açılması ve yapılacak barajlar ile yeni rezervuar alanlarının yaratılması, Bölge’nin toprak ve su rejimlerini önemli ölçüde değiştirecektir. Aynı zamanda nüfus hareketleri, hızlı şehirleşme ve sanayileşme kır ve kent alanlarında yeni dönüşümler yaratacaktır. Sulamanın getireceği avantajlar yanında, fazla ve hatalı sulamanın yol açabileceği problemler, Bölge’deki iklim değişikliklerinin tarımsal üretime ve bitki örtüsüne yaratacağı etkiler, flora ve faunanın değişikliklerden etkilenmesi, erozyon, doğal, tarihi ve kültürel değerlerin kontrolsüz gelişmeden etkilenmesi ve benzeri sorunlar, GAP'ın, çevre ve kültür değerleri yönünden etraflı bir şekilde ele alınması gereğini ortaya koymaktadır.

Gerek ülke düzeyinde, gerekse Bölge düzeyinde sosyal ve ekonomik sektörlerde önemli değişimler yaratacak olan projenin, kaçınılmaz olarak çevre ve kültür varlıkları üzerinde de etkileri olacaktır. Bu etkilerin olumlu ve olumsuz yönlerini dikkate almak, olumlu gelişmelerden yararlanmak; olumsuz gelişmelere karşı şimdiden tedbir almak ve hazırlıklı olmak GAP bölge kalkınma felsefesinin diğer önemli bir parçasını oluşturmaktadır.

Tarih öncesi çağlardan başlamak üzere günümüze kadar ulaşmış birçok uygarlığa ve çok tanrılı dinler ile üç büyük dine ait kültür varlıklarına ev sahipliği yapan Güneydoğu Anadolu Bölgesi, özellikle Mardin, Şanlıurfa, Şırnak ve Siirt illeri ile bir dinler mozaiği oluşturmaktadır. Şanlıurfa'nın putperestlikle savaşan İbrahim Peygamber’in doğduğu yer olarak bilinmesi, dağlarında Musa Peygamber’in çobanlık yapması ve kentin İsa Peygamber tarafından kutsanarak, batıda da "Kutsal Şehir" olarak anılması bu mozaiğin renklerini oluşturmaktadır. Ayrıca, Süryani kültürünün geliştiği yer olan ve bu kültürün günümüze kadar gelen zengin örneklerini barındıran Mardin, bir efsaneye göre Nuh Peygamber’in gemisinin karaya oturduğu yer olan Şırnak ile İslam bilim, kültür ve eğitim merkezi olan Siirt, Güneydoğu Anadolu mozaiğinin diğer renklerini oluşturmaktadır. Bu doğrultuda, kültür varlıklarının restorasyon ve kurtarma çalışmalarının yapılması, korunması ve gelecek nesillere aktarılması ile çevre düzenlemesi, altyapı, konaklama ihtiyaçlarının giderilerek tanıtımının yapılması GAP kapsamında yürütülen en önemli çalışmalar arasındadır. Kültür varlıklarının korunması ve değerlendirilmesine yönelik bu çalışmaların en önemlileri: Birecik, Halfeti, Suruç ilçelerinin Taşınmaz Kültür Varlıklarının Belgelenmesi, Hasankeyf Tarihi ve Arkeolojik Sit Alanı Araştırma, Kazı ve Kurtarma Projesi, Acırlı (Midyat-Mardin) Sit Alanı Çevre Düzenleme Projesi, Mardin Katılımcı Kentsel Rehabilitasyon Projesi, Zeugma Acil Kazı ve Kurtarma Projesi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi Arkeolojik Yerleşmelerin Taranması Projesi'dir.

1992 yılında Rio'da yapılan ve gelecek yüzyılın yeni çevre yaklaşımını ortaya koyan, Dünya Zirvesi'nde ilk kez, kalkınma ve çevre arasında denge kurulmasını hedefleyen "sürdürülebilir gelişme" kavramı dile getirilmiş ve tüm katılımcı ülkelerce bir hedef olarak kabul edilmiştir. Sürdürülebilir kalkınma anlayışının yaşama geçirilmesinin sağlanması amacıyla, anılan Zirve'de varılan küresel anlaşma ve politik taahhütleri yansıtan bir eylem planı hazırlanmıştır. "Gündem 21" olarak tanımlanan bu eylem planında yer alan anlayış, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı tarafından da temel ilke olarak benimsenmiştir. Ana teması kaynakların sürdürülebilir kullanımı, yeni kaynakların yaratılması, merkezi yönetim-yerel yönetim ilişkilerinin yerinden yönetim anlayışı doğrultusunda güçlendirilmesi, kamu ve sivil toplum örgütleri arasında işbirliğinin geliştirilmesi ve halkın etkin katılımının sağlanması gibi öncelikleri yansıtan Gündem 21 ilkeleri, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı’nın yürüttüğü tüm projelerde en önemli kriter olarak göz önünde bulundurulmaktadır.

Doğal kaynaklar yönünden ele alındığında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye'nin doğal açıdan en sıra dışı alanlarından birisidir. Bölge, Ortadoğu'ya özgü bozkır ve yarı-çöl canlılarının Türkiye'ye girdikleri sınır kapısı olma özelliğinde olup, Türkiye'nin diğer bölgelerinde bulunmayan canlı türlerini temsil eden iki doğal yaşam ortamını barındırmaktadır:

i) Fırat ve Dicle nehirlerinin boyları, taşkın düzlükleri ve bu nehirlere açılan ana kollar, ii) Bölge’nin özellikle güney kesimlerinde bulunan bozkır ve yarı-çöl alanlar.

Bu iki yönlü (sulak alan ve çöl) doğal niteliğinden dolayı, Bölge’de yöreye özgü pek çok endemik bitki, hayvan, kuş ve balık türlerini tespit etmek mümkündür. Su kaynaklarının yönetimiyle tarımsal ve ekonomik gelişmeyi ve böylelikle sosyal değişimi hedefleyen Proje; binlerce yıllık susuz bozkırları sulanan tarım alanlarına, akarsu yataklarını da baraj göllerine dönüştürmektedir. Ancak bu dönüşüm, bir yandan bölgedeki tarımsal üretimin artışını sağlarken, diğer yandan da bölgedeki doğal ortamlarda (sucul ve bozkır ortamlar) yaşayan canlıların yaşam alanlarının yok olmasına neden olabilecektir. Tüm bu olumsuz etkenlere karşı önlem alma yönünde bir yaklaşıma sahip olan GAP Bölge Kalkınma İdaresi tarafından Bölge’deki biyolojik çeşitliliğin envanterini çıkarmak amacıyla, 2004 yılında sonlanan "Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Projesi" gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, iyileştirme çalışmaları kapsamında "Yaban Hayatı Projesi" yürütülmüştür.

Değişik uygarlıkların geriye bıraktığı ve çeşitli dinlere ait kültür varlıkları turizm açısından da ayrı bir önem taşımaktadır. Son yıllarda GAP Bölgesi'nde turizmin yeniden canlanmasıyla birlikte, Bölge’nin kültürel değerlerinin ön plana çıkartılması, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı'nın hedefleri arasında yer almaktadır.

GAP İdaresi 2011 yılında GAP Bölgesi Turizm Master Planı’nı hazırlamıştır.  GAP Bölgesi Turizm Master Planı ile bugüne kadar turizme yönelik yapılan planların, günümüze kadar geçen süre içinde turizm sektörünü etkileyecek her türlü veri tabanı değişiklikleri çerçevesinde yeniden değerlendirilerek gerekli revizyonların yapılması ve güncelleştirilmesi, doğal ve kültürel değerlerin koruma-kullanma dengesi gözetilerek belirli bir plan dahilinde sürdürülebilirliliğinin, yönetimi ve kullanımının sağlanması, cazibe merkezleri, turizm merkezleri ve turizm gelişme bölgeleri/koridorlarının belirlenmesi, turizmin çeşitlendirilmesi, bölge turizminin komşu iller ve ülkelerle de ele alınarak turizme önemli bir ivme kazandırılması, turizm odaklı uygulamaya yönelik ön etüt projelerinin hazırlatılması ve etüt projelerin uygulanmasına ve sürdürülebilirliliğin sağlanmasına yönelik olarak kurumsal sorumluluk ve yönetim planının ortaya konması amaçlanmıştır. Hazırlanan plan, yatırım programlarında dikkate alınmak üzere ilgili kurumlara gönderilmiştir.

Plan kararlarında yer alan; “Birecik Barajı Nehir Turizmi Projesi”, “Birecik Baraj Gölü Aşağı Çardak Rekreasyon Alanının Oluşturulması Projesi” ve “GAP Bölgesi Tanıtım ve Markalaşma Projesi”, 2013 yılı Yatırım Programı’nda yer almış olup, GAP İdaresi tarafından yürütülmektedir.