Tasarım ve Programlama - GAP İdaresi Başkanlığı Bilgi İşlem Koordinatörlüğü Ercan YİĞİT

• Anasayfa
• Çok Amaçlı Toplum Merkezleri

www.gapcatom.org

GAP İdaresi tarafından, sürdürülebilir kalkınmanın ekonomik, sosyal ve çevresel boyutlarını bütünleştiren yoksulluğun azaltılması stratejileri, katılımcı yaklaşımların teşvik edilmesi, kapasite geliştirmeye yönelik çalışmalar ve bütün bu çalışmalarda dezavantajlı grupların ve cinsiyet perspektifinin gözetilmesi yönünde bir dizi proje yürütülmektedir. Bu bağlamda yürütülen çalışmaların en önemlilerinden biri Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM) Projesidir. ÇATOM’lar, GAP İdaresi tarafından 1992-94 yılları arasında yapılmış olan beş temel araştırmanın bulgularına dayalı olarak hazırlanmış olan Sosyal Eylem Planı ile bu araştırmalardan biri olan "GAP Bölgesinde Kadının Statüsü ve Kalkınma Sürecine Entegrasyonu Araştırması" bulgularına dayalı olarak hazırlanan eylem planından hareketle ortaya çıkmıştır.

ÇATOM’lar, GAP Bölgesinde 1995 yılından itibaren açılmaya başlanmış olup halen 9 ilde 47 ÇATOM mevcuttur. ÇATOM’ların hedef kitlesi genç kız ve kadınlardır. 2021 yılı itibarıyla 1.000.000 kişiye doğrudan ulaşılmıştır.

 

Mevcut ÇATOM’LAR

İller	Kuruluş Yeri	Adet
Adıyaman	Fatih Mahallesi, Gerger, Gölbaşı ilçeleri	3
Batman	Yavuz Selim, Petrolkent mahalleleri ve Yeşiltepe, Sason ilçeleri	4
Diyarbakır	Fatihpaşa,  Huzurevler,  5 Nisan, Ziya Gökalp mahalleleri ile Silvan, Çermik ve Ergani ilçeleri	7
Gaziantep	Şahinbey, Nurdağı ilçeleri	2
Kilis	İslambey, Mehmet Saraç mahalleleri ve Suriye’nin Azez Bölgesi	3
Mardin	Meydanbaşı, Medrese Gül, ve Latifiye mahalleleri, Ömerli, Dargeçit, Midyat, Nusaybin, Kızıltepe, Mazıdağı ve Savur ilçeleri	9
Siirt	Merkez, Kurtalan/ Kayabağlar,  Kurtalan ve Şirvan ilçeleri	4
Şanlıurfa	Ahmet Yesevi ve Savcı Mehmet Parmaksız mahalleleri ve Bozova, Siverek, Suruç, Viranşehir, Hilvan, Birecik ve Ceylanpınar İlçeleri	9
Şırnak	Merkez, Cizre, Beytüşşebap, İdil, Silopi ve Uludere ilçeleri	6
Toplam:		48

 

AMAÇ

ÇATOM’lar kentlerin daha çok kırdan göç etmiş yoksul hanelerin yaşadığı mahallelerinde, ilçe merkezlerinde ve merkezi köy yerleşimlerinde kurulan, topluma dayalı ve katılımcılığı esas alan merkezlerdir. ÇATOM’un bulunduğu mahallelerde çoğunlukla çok düşük ücret/gelir karşılığı, marjinal alanlarda, kayıt dışı, geçici ya da mevsimlik işlerde çalışılmakta; çocuklar da hane geçimine katkıda bulunmaları amacıyla çalıştırılmaktadır. Yapılan araştırmalar yoksulluktan en fazla etkilenen grupların kadınlar ve çocuklar olduğunu göstermektedir. Kadınların sosyal ve ekonomik konumlarının iyileşmesi ise doğrudan hane refahına yansımaktadır. Bu nedenle de kadınların durumunu iyileştirici projeler insan hakları açısından bir gereklilik olduğu kadar toplumsal refahın artışı için de önem taşımaktadır.

ÇATOM'larda amaç; kadınların sorunlarının farkına varmalarına, tanımlamalarına ve çözümü için inisiyatif kullanabilmelerine fırsat yaratmak, kamusal alana daha fazla katılımlarını ve kamusal hizmetlerden daha fazla yararlanmalarını sağlamak, kadın istihdamını ve girişimciliğini artırmak, kadını güçlendirerek fırsat eşitliğinin sağlanmasına katkıda bulunmak/cinsiyet dengeli kalkınma sürecini başlatmak ve bu yolla yerel koşullara uygun, katılımcı toplum kalkınması temelli tekrarlanabilir model/modeller geliştirmektir. ÇATOM’larda temel ilke kadınlara ne yapacaklarını değil, hangi koşullarda neler yapılabileceğini göstermektir. Çeşitli alternatifler içinden seçimi yapacak olan veya yeni seçenekleri ortaya koyacak olan kadınların kendisidir.

 

YÖNETİM VE YAKLAŞIM

ÇATOM'ların kuruluşunda yerel talep esas alınmakta, mülki idare ile iş birliği yapılmaktadır. ÇATOM’larda toplum katılımının yanı sıra kuruluşlar arası iş birliğine önem verilmekte; yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde ortaklık ve iş birliği ilişkilerinin yaratılmasına ve genişletilmesine çalışılmakta, ortaklaşa projeler uygulanmaktadır. ÇATOM’larla toplumun desteğe en fazla muhtaç kesimleri ile kamu ve sivil toplum kuruluşları arasında sağlıklı bir diyalog ortamının geliştirilmesine; insanı merkez alan, barışçı, demokratik toplum temellerinin güçlendirilmesine çalışılmaktadır.

ÇATOM’lar katılımcıların kendi aralarından seçtikleri ÇATOM Kurulları eliyle yönetilmektedir. ÇATOM Kurulları 5-7 kişiden oluşmakta, ÇATOM Sorumlusu ve katılımcılar tarafından seçilen bir eğitici de kurulda yer almaktadır. ÇATOM Kurulları eliyle kadınların yönetim kapasitelerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. ÇATOM’larda kurul üyeleri ile birlikte hane ziyaretleri yapılarak komşuluk ilişkileri geliştirilmekte, hanelerin ihtiyaç ve öncelikleri belirlenmektedir. ÇATOM programlarının belirlenmesinde yerel koşul ve ihtiyaçlar ile hedef grubun katılımı esas alınmaktadır. Entegre ve esnek bir yaklaşım benimsenmekte, ÇATOM’a devam eden katılımcıların tüm programlara katılması özendirilmektedir. Gelişmeler paralelinde ÇATOM programları kapsamına çocuklar da dahil edilmiş, okul öncesi eğitim programları başlatılmış ve okuma odaları açılmıştır. Sağlık, bilgisayar, okuma-yazma vb. programlara kısmen de olsa erkekler de dahil edilmektedir. Sosyal destek programları ve kültürel-sosyal etkinliklerle hane bireylerinin tümüne ulaşılmaya çalışılmaktadır.

 

Hane ziyaretlerine ÇATOM Kurulu üyeleriyle çıkmamız ve hane reisleri ile birebir görüşmemiz, kurul üyelerinin kendi akrabalarına ve komşularına ÇATOM’u tanıtmaları programlara katılımı artırmıştır. ÇATOM Kurulunun sipariş geldiği zaman katılımcıları toplaması, iş bölümü yapması iş verimliliğini artırmıştır. 

Şanlıurfa Yakubiye ÇATOM

 

ÇATOM Kurulu tarafından Siirt Barosu’ndan bir avukatın kadın hakları ve yeni Türk Medeni Kanunu hakkında bilgi vermeleri talebinde bulunulmuştur. ÇATOM Kurulu etkinliğin gerçekleşmesini ve kadınların katılımını sağlamıştır. 

Siirt Kurtalan ÇATOM

 

Kurulan iş birlikleri çerçevesinde ÇATOM binaları valilikler, kaymakamlıklar veya belediyeler tarafından sağlanmaktadır. Ayrıca mülki idarelerle yapılan iş birliği çerçevesinde eğiticiler ilgili kamu kuruluşları tarafından sağlanmakta ve görevlendirilmektedir.

Bu katkılara ilave olarak Diyarbakır Bağlar Mahallesi’nde Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), GAP İdaresi ve Diyarbakır Valiliği ile iş birliği içinde 2005 yılı içinde ÇATOM açılmıştır. ÇATOM binası Diyarbakır Valiliği tarafından, ÇATOM’un donanım giderleri Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı tarafından sağlanmış olup; ÇATOM Sorumlusu’nun ücreti ve işletme giderleri valilik tarafından karşılanmaktadır. GAP İdaresi ise ÇATOM’un yürütülmesine teknik destek sağlamaktadır.

Benzer biçimde Mardin Kızıltepe Kaymakamlığı’nın talebi üzerine Kızıltepe ilçesinde ÇATOM açılması için GAP İdaresi tarafından bir proje hazırlanmış ve Sosyal Riski Azaltma Projesi (SRAP)’ne sunulmuştur. SRAP tarafından onaylanan proje ile Kızıltepe ÇATOM’a finansman sağlanmış ve GAP İdaresi’nin teknik desteği ile 2004 yılında Kızıltepe Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından ÇATOM açılmıştır.

2009 yılında Eureko Sigorta sponsorluğunda Diyarbakır Çermik’te ÇATOM açılmıştır. Bahse konu ÇATOM’un 2009-2012 yılları arasında işletme giderleri ve saha sorumlusunun ücreti sponsor firma tarafından karşılanmış ve 2012 yılı Nisan ayında ÇATOM giderleri GAP İdaresi tarafından karşılanmaya başlanmıştır.

 

İZLEME VE DEĞERLENDİRME

Katılımcı bir yaklaşımla belirlenmiş olan göstergelere göre hazırlanmış olan izleme formatına uygun olarak birim ÇATOM’lar tarafından, bilgisayar ortamında aylık, altı aylık ve yıl sonu faaliyet raporları hazırlanmakta ve bu raporlar Türkiye Kalkınma Vakfı ve GAP İdaresi tarafından konsolide edilerek değerlendirilmektedir. Bu raporların yanı sıra iki yılda bir ÇATOM’ların Sosyal Etki Değerlendirmesi yapılmaktadır. ÇATOM’lar ulusal ve uluslararası düzeyde üniversite ve kuruluşlar tarafından da örnek olay olarak ele alınmakta, tez konusu olmaktadır. 

 

Çalışanlar ve kurul üyeleri olarak bu yıl en büyük deneyimimiz bilginin paylaşılmasının, her türlü çalışmaya ortakları dahil etmenin öneminin daha iyi anlaşılması olmuştur. Raporlamanın, izleme ve değerlendirmenin ve bunu paydaşlarımızla paylaşmanın önemini ve ciddiyetini kavramamız daha verimli çalışmalar gerçekleştirmemize katkı sağlamıştır. 

Mardin Ömerli ÇATOM

 

ÇATOM PROGRAMLARI

ÇATOM'larda aşağıda belirtilen yedi ana başlık altında programlar uygulanmaktadır:

1.Eğitim Programları: Okuma-yazma, medeni hukuk ve yasal haklar, ev ekonomisi ve beslenme, anne eğitimi, bilgisayar, öğrenci destek programları vb.

2.Sağlık Programları: Hijyen, çevre temizliği, anne-çocuk sağlığı, genel sağlık vb. eğitim programları, kısmi poliklinik ve gezici sağlık hizmetleri, kırsal alan ve mahalle çalışmaları, sağlık taraması, aşı kampanyaları vb.

3.Gelir Getirici ve Kadın İstihdamını/Girişimciliğini Destekleyici Programlar:

i) Meslek kazandırıcı ve gelir getirici alanlarda bilgi ve beceri geliştirmeye yönelik eğitim programları (El sanatları, trikotaj, biçki-dikiş, nakış, mefruşat, keçe işleme, taş işleme, gümüş işleme, tekstil, yöresel bebek, hediyelik eşya, sabun, kumaş boyama, kuaförlük, güzellik uzmanlığı, hamur işleri vb.)

ii) Kadın girişimciliğinin desteklemesine yönelik olarak girişimcilik eğitimi, mikro finansman/kredi desteği sağlanmasına aracı olunması, bireysel danışmanlık hizmetleri 

iii) Pazarlama-satışa yönelik etkinlikler: (Sergi, fuar vb.) ÇATOM’da üretilen ürünlerin elektronik ortamda tanıtımı ve pazarlanmasına yönelik bir ürün kataloğu hazırlanmakta olup, www.gapcatom.org da sunuma açılacaktır.

4.Okul Öncesi Eğitim Programları: 4-6 yaş grubuna yönelik eğitim programları

5.Çocuk Okuma Odaları: 4-6 ve 7-14 yaş grubu çocuklara yönelik olarak grup, okul öncesi ve açık kapı programları

6.Sosyal Destek Programları: Nüfusa kayıt, resmi nikah, yeşil kart vb. konularda destek sağlanması, temel eğitim, YİBO ve açık öğretime özellikle kız çocuklarının yönlendirilmesi, çoğunluğu kız olmak üzere yoksul öğrencilere eğitim bursu verilmesine aracılık edilmesi, ihtiyacı olanlara ayni/nakdi sosyal yardım sağlanması, tekerlekli sandalye temini vb. konularda aracılık işlevi üstlenilmesi

7.Sosyal Sorumluluk Programları: Eğitime destek kampanyaları, mahalle ve köy çalışmaları, çevre koruma ve ağaçlandırma, sağlık taraması, aşı kampanyası vb. toplum yararı çalışmalara gönüllülük temelli destekler

8.Kültürel-Sosyal Etkinlikler: Seminer, sergi, etkileşim toplantıları, sinema ve tiyatro, önemli gün kutlama, tiyatro gösterisi, gezi ve piknik vb. 

 

 ÇATOM gönüllü saha grubunun bir üyesi olarak yaptığımız çalışmalar yaşadığımız yeri tanımamızı sağladı. Ailelerin yaşam mücadelesi, mağdur insanlar, genç kızların yaşam sıkıntıları ve daha yazamadığım birçok şey. Bugüne kadar yaşadığım yere ne kadar yabancı ve burada olmama rağmen ne kadar uzakta yaşadığımı fark ettim. Sadece bu değil, ÇATOM’da maddi ve manevi her şeyi görüp öğreniyorum. Mesela 8 Mart’ın benim günüm olduğunu bilmiyordum. ÇATOM sayesinde bugünü öğrenmekle kalmadım, bugünü bütün kadınlarla birlikte kutladım. 

Mardin Ömerli ÇATOM Katılımcısı

 

 

Yasal Haklar ve Medeni Haklar Eğitimi ile katılımcıların kadın hakları, sorumlulukları ve özgürlükleri konusunda belli bir bilinçlenmeye doğru gittikleri görülmektedir. ÇATOM'ların mekan itibari ile bu eğitime uygun mekanlar olduğu gözlenmiştir. Çünkü kadınların bu mekanlarda kendilerini daha rahat ifade edebilme hakkına sahip oldukları konusunda bir güvenleri vardır. Bu husus da genel anlamı ile gözlenmiştir. 

Eğitici-Avukat 

 

 

Yaşlılar haftası nedeniyle Şanlıurfa Belediye Huzur Evi'ne gittiğimiz zaman dedelerimiz, amcalarımız çok mutlu oldular. Katılımcıların ve bizlerin elimizde götürdüğümüz küçük hediyeler ve pastalar onları bir an olsun dertlerinden ve yalnızlıklarından uzaklaştırdı.

Şanlıurfa Yakubiye ÇATOM 

 

Bugüne kadar çoğunluğu kadın olmak üzere yaklaşık 250.000 kişi doğrudan ÇATOM programlarından yararlanmıştır. Bu sayı ÇATOM programlarına katılanları ve sağlık hizmetlerinden yararlananları içermekte olup mahalle/köy düzeyinde yapılan yaygın çalışmalar toplama dahil edilmemiştir. 

Örnek Proje: ÇATOM’lar Eylül 2002’de Johannesburg’da gerçekleştirilen RİO+10 Sürdürülebilir Kalkınma Dünya Zirvesi’nde Türkiye tarafından sunulan en iyi 23 örnek proje içinde yer almıştır. Japonya Kyoto'da 3. Dünya Su Forumu (16-23 Mart 2003) kapsamında düzenlenen Su Eylem Yarışması’nda ÇATOM Projesi 870 projeden 150'si içine girmiştir. 

 

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) ve İBB Kadın Koordinasyon Merkezi’nin desteği ile “8. Doğudan İstanbul’a 8. Kadın Eli Sergisi” kapsamında 2014 yılı içinde 146.000 TL gelir elde edilmiştir. 8 yıldır gerçekleştirilen bu faaliyet kapsamında toplamda elde edilen 1.000.000 TL (BirMilyonTürkLirası)’yi aşmıştır.

 

Sosyal destek programları aracılığıyla;

• 47 ÇATOM’da düzenli programlarla, 1.000.000’e yakın kişiye ulaşılmıştır.

 

Şırnak Uludere ÇATOM’da köylerden gelen özellikle okuma yazması olmayan kadınlara gerek dilekçe yazımında gerekse dosyalarını kamu kurumlarında gezdirmede ÇATOM çalışanlarının büyük desteği oldu. Bu sayede ÇATOM gün geçtikçe daha da tanındı ve katılım oldukça arttı. Eskiden ÇATOM’un adını bile bilmeyen köy insanlarının şimdi ilçede geldikleri ilk yer ÇATOM oluyor.

Şırnak Uludere ÇATOM 

 

ÇATOM’larda düzenli programların yanı sıra katılımcıların sosyal ortamlarda kendini ifade etme, özgüven kazanma ve aile içinde karar alma sürecine katılma gibi bireysel kapasitelerini geliştirmeye yönelik sosyal etkinlikler de düzenlenmiş ve bu konuda çeşitli kuruluşlardan zaman zaman destek sağlanmıştır.

Yıl içerisinde ÇATOM sorumlularının ve usta öğreticilerin seminer, panel, toplantı, brifing, fuar ve gezi gibi çeşitli etkinliklere katılımı sağlanarak kapasite ve deneyimlerinin artırılması ve kazanılan deneyimlerin kurs ve programlara yansıtılması amaçlanmıştır.

GAP Bölgesinde ÇATOM’lar yoluyla geliştirilen ve oluşturulan yerel kapasitenin sonucu olarak, 2013 yılından itibaren ÇATOM’lardaki kadınlar kendi sivil toplum örgütlerini kurmaya başlamışlardır. Bu çerçevede GAP Bölgesinde bulunan 9 ilde ÇATOM Derneklerinin kuruluşu tamamlanmıştır:

Mardin ve Kilis ilinde ÇATOM’ların desteğiyle kadınlar tarafından üç kooperatif kurulmuştur.

 

Sonuç olarak;

• Gelir getirici faaliyetlere katılım artmış, hane gelirine katkıda bulunan genç kızların daha rahat faaliyetlere katıldıkları ve aile içinde saygınlığının arttığı gözlenmiştir.

 

ÇATOM’LARIN GELİR VE İSTİHDAMA KATKISI

ÇATOM'lar kadınların sosyal ve ekonomik yönden güçlendirildiği merkezlerdir. Her bir ÇATOM, özel olarak kadınlar için oluşturulmuş bir mekandır ve bu mekan eğitim, gelir getirici etkinlikler ve kadınların örgütlenmesine yardım amacıyla kullanılmaktadır. ÇATOM’lar kadın okur-yazarlığının yükseltilmesi, sağlık göstergelerinin iyileştirilmesi, yasal hak ve özgürlüklerin öğrenilmesi vb. sosyal konularda olduğu kadar kadınların istihdama katılımının sağlanması açısından da önemli merkezlerdir. Gelir getirici bir programa katılan ÇATOM katılımcıları aynı zamanda diğer programlara da katılmakta ve bundan da önemlisi kendi aralarında haberleşebilmekte ve birbirlerinden öğrenebilmektedirler. ÇATOM’lar bu açıdan öğrenme merkezleridir. Çünkü bu merkezde öğrenilen bilgi, eğitim dönemi sonunda da ÇATOM açık kaldığından sürekli olmakta, yenilenebilmekte ve katılımcıların kendi aralarında oluşturdukları iletişim ağı aracılığıyla güncellenebilmektedir. Genç kız ve kadınlar gerek ÇATOM'larda gerek evlerinde üretim yaparak gelir elde etme olanağı bulmakta; hazır giyim, tekstil ve trikotaj atölyeleri, yatılı ilköğretim bölge okulları, kuaför, mağaza, ev (Çocuk bakıcılığı) vb. alanlarda iş bulabilmektedir. Girişimcilik potansiyeli taşıyan bireylere verilen girişimcilik eğitimi ve mikro finansman/kredi desteği ile katılımcı genç kız ve kadınlar kendi işlerini kurmaktadır. Özellikle son yıllarda ÇATOM’larda her yıl ortalama 500’e yakın genç kız ve kadın iş bularak çalışmaya başlamakta, 50 kadın da işyeri açarak kendi işlerini kurmaktadır. Gelir ve istihdam yaratılması yönünde bilgi ve beceri geliştirici programlar ile kendi işlerini kurmak isteyen kadınlara iş kurmaları/işlerini geliştirmeleri konularında yardımcı olunmasında ÇATOM organizasyonundan yararlanılması, projelerin başarılılığını olumlu yönde etkilemektedir. ÇATOM sayısının artırılması ise daha fazla kadına ulaşılmasını ve dolayısıyla daha fazla kadının istihdama katılımını sağlayacaktır.

 

BAZI TEMEL KAZANIMLAR

• ÇATOM’lar aracılığıyla kadın sorunları tartışılır hale gelmiş; kadınların kalkınma projelerine dahil edilmesinin insan hakları yönünden bir gereklilik, ekonomik ve toplumsal kalkınmayı güçlendiren bir faktör olduğunun anlaşılmasına katkı sağlanmıştır.

 

ÖNÜMÜZDEKİ DÖNEMDE DAHA FAZLA ÖNEM VERİLECEK KONULAR

Önümüzdeki dönemde aşağıda belirtilen temel alan ve konularda çalışmalara özel önem verilecek ve bu alanlarda iş birliği çalışmaları genişletilerek sürdürülecektir:

• Sosyal destek hizmetlerinden toplumun dezavantajlı kesimlerinin ve yoksulların yararlanması yönünde program ve etkinliklerin desteklenmesi konularına ağırlık ve öncelik verilecektir.