Tasarım ve Programlama - GAP İdaresi Başkanlığı Bilgi İşlem Koordinatörlüğü Ercan YİĞİT

Tasarım ve Programlama - Ercan YİĞİT

Tasarım ve Programlama - Bilgi İşlem Koordinatörlüğü Ercan YİĞİT

Anasayfa - Site Haritası - E-Mail - İletişim - English
GAP
Sosyal Yönü

GAP'IN SOSYAL YÖNÜ

Sürdürülebilir insani kalkınma ilkeleri doğrultusunda uygulanmakta olan GAP'ın sonrasında da insan kaynaklarının geliştirilmesi, kalkınmada eşitlik ve adilliğin sağlanması ve Bölgede katılımcı demokratik bir kültür ve toplumun geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle, İdare tarafından araştırma, planlama ve uygulama süreçlerinden geçmek üzere bir dizi sosyal proje yürütülmüş ve yürütülmektedir. İlk aşamada 1992-1994 yılları arasında Bölgenin sosyo-ekonomik yapısını anlamaya ve belirli toplumsal grupların (kadın, genç, çocuk, sokakta çalışan çocuk, kent yoksulları, göçerler, topraksız, az topraklılar, barajlardan etkilenen nüfus vb.) sorun, ihtiyaç ve beklentilerini belirlemeye yönelik bir dizi sosyal araştırma sivil toplum kuruluşları tarafından yaptırılmıştır.

Bu araştırmaların tamamlanmasını takiben, 1994 yılından GAP'ta sosyal ve insani gelişme uygulamalarına çerçeve oluşturmak üzere GAP Sosyal Eylem Planı hazırlanmıştır. GAP Sosyal Eylem Planı'nın belirlediği ilkeler ve koyduğu çerçeve ışığında bir dizi sosyal proje geliştirilmiş ve uygulamaya konmuştur.

Bölge nüfusunun yarısını oluşturan kadınların statüsünün yükseltilmesi, kadınlara ilişkin sosyo-ekonomik gelişme göstergelerinin iyileştirilmesi amacına yönelik olarak çeşitli alanlarda eğitim, gelir getirici faaliyetlerin uygulandığı, kısmi zamanlı poliklinik hizmetlerinin verildiği, sosyo-kültürel etkinliklerin düzenlendiği Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM) kurulmaya başlanmıştır.

Baraj inşaatları nedeni ile yerleşim yerlerini ve geçim kaynaklarını yitiren nüfus gruplarının yeniden yerleşimlerini temin etmek ve bu nüfusun yeni yaşamlarına sosyal ve ekonomik uyumlarını kolaylaştırmak amacıyla, katılımcı yeniden yerleşim uygulamaları ile, "Birecik Barajından Etkilenen Nüfusun Yeniden Yerleşimi İstihdamı ve Ekonomik Yatırımlar için Planlama ve Uygulama Projesi" 1997 yılında hayata geçirilmiştir. Proje 2000 yılı sonunda tamamlanmış olup, ilgili kuruluşların uygulamalarına yol göstermek amacı ile alanın 1/25.000 ölçekli Alt-Bölge Gelişme Planı hazırlanmış ve yöreye ilişkin yatırımlar bu plana göre yürütülmektedir.

Sosyal Eylem Planı ışığında, gençler arasında iletişimi artırmak, inisiyatif geliştirmek ve örgütlü davranmalarını teşvik etmek yolu ile toplum kalkınmasının aktif üyeleri haline getirmek amacıyla 1999 yılında Mardin'de Gençten Gence Sosyal Gelişim Projesi başlatılmıştır. Bir yıl devam eden projenin taraflar üzerinde etkisini ölçmek amacıyla  "The Role of Youth Initiatives in Development Process in Less Developed Areas. The Case of Mardin, Turkey" çalışması yapılmıştır. Bu projeden elde edilen deneyimler ışığında, UNDP ile işbirliği içinde yürütülen  "GAP'ta Sürdürülebilir Kalkınma Programları" çerçevesinde İsviçre Hükümeti'nden sağlanan fonlarla tüm bölgeyi kapsayacak Gençlik için Sosyal Gelişim Projesi tanımlanmış ve 2001 yılı içinde uygulamaya geçirilmiştir. Habitat ve Yerel Gündem 21 Gençlik Derneği liderliğinde uygulanan proje, GAP illerinde gençlik merkezlerinin açılmasını, gençler arasında iletişim ağlarının oluşturulmasını, sosyal, kültürel ve sportif faaliyetlerin örgütlenmesini ve gençlere yönelik çeşitli alanlarda mesleki beceri kazandırma programlarının geliştirilmesini ve uygulanmasını içermektedir.

Dezavantajlı gruplardan biri olan sokakta çalışan çocuklara yönelik “Diyarbakır Kentinde Sokakta Çalışan Çocukların Rehabilitasyonu Projesi" başlatılmıştır. Proje, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Diyarbakır Valiliği ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) işbirliği ile 1999-2003 yılları arasında uygulanmıştır. 

Bu model benzer bir şekilde aynı sorunun yaşandığı Adıyaman ilinde "Adıyaman Kentinde Sokakta Çalışan Çocukların Rehabilitasyonu Projesi" olarak, 2004-2005 yılları arasında uygulanmıştır.

Kent yoksullarına yönelik olarak UNDP ile işbirliği halinde yürütülen "GAP'ta Sürdürülebilir Kalkınma Programları" çerçevesinde "Kentsel Enformal Sektörde İstihdamın ve İşgücü Kapasitesinin Artırılması Projesi" Diyarbakır ilinde Temmuz 2000-Aralık 2001 tarihleri arasında uygulanmıştır. Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu işbirliği ile uygulanan bu proje ile, esnaf ve sanatkar olarak da tanımlanabilecek mikro ve küçük işletme kollarından gelişme potansiyeli olanların belirlenmesi amaçlanmıştır.

GAP Bölgesi'nde başta sulu tarıma geçiş olmak üzere GAP'ın etkileri ile oluşabilecek ekolojik ve çevresel değişmelerin halk sağlığı üzerinde yaratacağı olumsuz etkileri belirlemek ve bu olumsuzlukları gidermeye yönelik önlemlerin tanımlandığı bir eylem planı geliştirmek amacı ile Mart 2001-Eylül 2002 tarihleri arasında GAP Bölgesi Halk Sağlığı Projesi uygulanmıştır.

Proje bölgesi ile Türkiye'nin daha gelişmiş bölgeleri arasındaki gelişmişlik farkını ortadan kaldırmayı ve dengeli bir gelişmeye katkıda bulunmayı amaçlayan GAP'ın başarısı, büyük ölçüde uygulandığı alandaki toplumun iyi tanınması ve halkın projeye katılım ve desteğine bağlıdır. Bu nedenle sosyal araştırmalar ve bunlara dayalı uygulamalar GAP'ın en önemli bileşeni durumundadır. Nitekim yapılan "Toplumsal Değişim Eğilimleri", "Nüfus Hareketleri", "Kadının Statüsü ve Kalkınma Sürecine Entegrasyonu", "Baraj Göl Aynasında Kalacak Yerleşimlerin İstihdam ve Yeniden Yerleşme Sorunları" gibi araştırmaları takiben, uygulama sürecine halkın katılımını sağlayarak, sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleştirmek üzere GAP Sosyal Eylem Planı devreye girmiştir.

GAP kapsamındaki kamu yatırımları ile hedeflenen, insanı merkez alan sürdürülebilir insani gelişmenin sağlanmasıdır. Bu ilke, GAP Bölgesi halkı için tercih ve potansiyellerini eksiksiz, eşit ve adil bir biçimde hayata geçirme olanakları yaratmasına ilişkin uygulamaları ifade etmektedir. Plan tarafından belirlenen politika ve hedefler doğrultusunda GAP İdaresi, 1995 yılından itibaren Bölge’de kadın nüfusun geliştirilmesine ve eğitimine yönelik Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM) oluşturmaktadır. Bu merkezlerin yaygınlaştırılmasında, çeşitli kamu kuruluşlarının yanısıra hükümet dışı kuruluşlar ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) gibi uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapılmaktadır. Şanlıurfa Valiliği, İş ve İşçi Bulma Kurumu işbirliğince GAP İdaresi koordinasyonunda ilk olarak Şanlıurfa Yakubiye Mahallesi ve Sağlık Köyü'nden başlatılan ve daha sonra diğer bölge illerinde de açılan ÇATOM'ların sayısı 2018 yılı itibariyle 47'ye ulaşmıştır.

Sosyal, ekonomik ve kültürel nedenlerle birtakım sosyal hizmetlere ulaşmakta güçlük çeken, kalkınmanın nimetlerinden yeterince yaralanmayan ve toplumsal süreçlere eşit bireyler olarak katılamayan bölge kadınının, statüsünü yükseltmeyi amaçlayan proje kapsamında bugüne kadar yaklaşık toplam 1.115.985 kadına ulaşılmıştır. Halktan gelen talep üzerine, sayıca artan ÇATOM'lar ve uygulamaları, projeyi kalıcı bir niteliğe büründürmüştür. Önümüzdeki dönemlerde kurumsallaşarak, gönüllü kuruluşların da desteği ile yarı özerk bir yapı ve kimliğe kavuşmaları hedeflenen ÇATOM uygulamaları GAP Bölge Kalkınma İdaresi'nin öncelikli faaliyetlerinden birini oluşturmaktadır.

Sosyal Eylem Planı doğrultusunda yürütülen Birecik Baraj Gölü'nden etkilenecek yerleşimlerin nüfusunun yeniden yerleştirilmesi çalışmaları da katılımcı anlayışla yapılmıştır. Birecik Barajı’ndan Etkilenen Nüfusun Yeniden İskânı Uygulaması Programı, Türkiye'de bu alanda halk katılımı ile yapılan en geniş kapsamlı ilk uygulama olma özelliğini taşımaktadır. Bu çalışma ile Birecik Baraj Göl Aynası'ndan etkilenen yerleşim birimlerinde yaşayan nüfusun, yeniden yerleşimi, yeni yer seçimi, ekonomik uğraş alanlarına yatırımlar ve istihdam yoluyla, yeni durumlarına uyum sağlayabilmeleri, yeniden üretken ve kendi kendilerine yeterli hale gelebilmek üzere organize olmalarının sağlanması amaçlanmıştır. Birecik Barajı'ndan etkilenen yerleşimlerdeki nüfusun yeniden iskanı konusunda çeşitli kamu kuruluşlarınca yapılacak olan çalışmalar konusunda yöre halkı bilgilendirilmiş ve projeye katılımlarının sağlanması amacıyla yerinde bir dizi toplantı yapılmıştır. Köylerde toplantılar düzenlenerek ekonomistlerin araştırmaları sonucunda ortaya çıkan uygun yatırım alanları seçenekleri konusunda kendilerinin de görüşleri alınarak yeni seçenekler oluşturulmuştur. Bu çalışma, yöre halkının sosyo-ekonomik ve kültürel yaşam biçimini çok yakından ilgilendiren bir konuya, halkın kendisini ve hükümet dışı kuruluşları da katarak ortak bir yön vermek üzere başlatılmıştır. Yeniden yerleşim planlama çalışmalarına halkın katılımının sağlanmasını, yapılacak uygulamaların halkın istekleri doğrultusunda ele alınmasını amaçlayan çalışma, 1998-2000 yılları arasında GAP İdaresi ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile ortaklaşa yürütülmüştür.

Sosyal amaçlı projeler çerçevesinde; 1999-2002 yılların arasında Şırnak’ta kırsal alanlarda okul servisi otobüsü hizmetleri projesi de GAP İdaresi'nce yürütülmüştür.